دکتر نرجس گرجی
پزشک و دستیار دکترای تخصصی طب سنتی ایران
دانشگاه علوم پزشکی تهران
nargess_gorji@yahoo.com


نجوم و طبیعیات
=========


از دیدگاه مکتب طب سنتی ایران، جهان هستی شامل جمادات، نباتات (گیاهان) و حیوانات از عناصر چهارگانه آتش، هوا، آب و خاک شکل یافته اند که تحت تأثیر اجرام سماوی همچون: سیاره زحل، مشتری، مریخ، شمس، زهره، عطارد و قمر و گردش افلاک قرار می گیرند.
هریک از عناصر چهارگانه دارای دو کیفیت از چهار کیفیت (سردی یا گرمی) و (تری یا خشکی) می باشد که از میان به کیفیت گرمی یا سردی کیفیات فاعله (به دلیل اثرگذار بودن بر دو کیفیت تری و خشکی) و کیفیت تری یا خشکی را کیفیات منفعله می دانند. سیارات نیز هرکدام دارای دو کیفیت می باشند.


طب 


کیفیات اجرام سماوی:

1 - مشتری: گرم و تر به اعتدال
2 - زحل: سرد و خشک به افراط
3 - مریخ: گرم و خشک به افراط
4 -شمس: گرم و خشک به اعتدال
5 -زهره: سرد و تر به اعتدال
6- عطارد: سرد و خشک و خشکی بر آن غالب
7 -قمر: سرد و تر و تری آن غالب

جهت مشاهده متن کامل به ادامه مطلب مراجعه نمایید...

 اجرام سماوی نیز تحت تأثیر یکدگر بوده به طوریکه عقیلی خراسانی در کتاب مخزن الادویه زهره را مشارک مشتری ،عطارد را مشارک زحل و قمر را مشارک شمس معرفی می کند.

همچنین روحانیت هریک از کواکب از دیدگاه شرع معبر و مسمی است به ملکی از ملائکه عظام مثلاً:
روحانیت زحل را عزراییل ملک الموت قابض ارواح نامند.
روحانیت مشتری را میکاییل مالک ارزاق و
روحانیت مریخ را اسرافیل نافخ صور و
روحانیت شمس را جبرییل حامل وحی و تنزیل و الهام گویند.
آنچه در این عالم سانح و واقع می گردد به حکم حق تعالی از تأثیر آنها است خواه در قعر زمین و کوهها و سواحل باشد از ترکیب زیبق و کبریت که ماده معدنیات است و یا نزدیک به سطح زمین خواه بدون دخل و تصرف اعمال آدمی مانند گیاه ها و اشجار خودرو و یا به واسطه دخل و تصرف باشد که انواع زراعتها و هرس درختان .

در آیه کریمه وافی هدایه و فی السماء رزقکم و ما توعدون به یک معنی اشاره به اثرگذاری سماوات در تغییرات زمین داشته زیرا که بدون نزول باران و تأثیر آفتاب و سایر کواکب بر اراضی، انواع نباتات و حبوب و اثمار و حیوانات که غذای حیوان و انسان است به هم نمی رسند.

هر یک از مولدات ثلثه (جمادات، گیاهان و حیوانات) به واسطه تأثیر کواکب و قوایی که حق تعالی به هر یک از آنها به قدر احتیاج و قابلیت عطا فرموده دارای غذای مخصوصی هستند.

این قوا شامل موارد هفتگانه زیر است:
جاذبه (قدرت جذب)
ماسکه (قدرت نگهداری)
هاضمه (قدرت هضم)
دافعه (توان دفع)
غاذیه (قدرت تغذیه)
نامیه (قوای رشد دهنده)
مولده(قوای زاینده)

 

طب


حکما جمادات را صاحب این قوا نمی دانند زیرا این قوای هفتگانه در آنها بسیار ضعیف اند و تمایز کامل ندارند.
اما در گیاهان به سبب تمایز کامل قوا آنها را صاحب قوای هفتگانه دانسته و تحت عنوان قوای نباتیه از آن یاد کرده اند. غذای نباتات ازبخش لطیف اجزای آبی و ارزی مواد است که از طریق ریشه گیاهان جذب و با یکدیگر مخلوط و ممزوج شده، موجب رشد و نمو گیاه است.
نباتات و احجار به اعتبار کیفیات خود به هر یک از کواکب منسوب شده اند و بعضی از آنها به اعتبار دو کیفیت خود منسوب به دو کوکب اند مانند:
پیاز که به حرارت و حدت به مریخ و به اعتبار رطوبت به زهره منسوب است
افیون به اعتبار برودت به زحل و به اعتبار یبوست هم به زحل و هم به عطارد
همچنین موادی که از دیدگاه طب سنتی ایران به چند کیفیت منسوب هستند، به سبب تعدد کیفیات به چند کوکب منسوب شده اند مانند:
چوب چینی و جدوار و فادزهر و هر دوای مرکب القوی

گاه اجزای بعضی اشجار و نباتات به اعتبار اختلاف کیفیات و رنگ ها و خواص منسوب به چند کوکب می باشند مثلا ریشه گیاه منسوب به کوکبی و پوست او به کوکب دیگر و خار آن به کوکبی و گل آن به کوکبی و برگ و ثمر آن به کوکبی و تخم و لحم و آب آن هر یک به کوکبی مانند:
اترج (بالنگ) و نارنج و شفتالو و انبه و انار و امثال اینها

مدت زمان حرکت و دور کامل هر فلک که به نام یکی از اجرام سماوی مسمی شده است (افلاک سبعه):
فلک قمر: در 1 ماه دور کامل دارد.
فلک عطارد: قریب به یکسال
فلک زهره: در یکسال دور کامل
فلک شمس:  او نیز در یکسال دور کامل دارد.
فلک مریخ:  در یکسال و دو ماه دور کامل دارد.
فلک مشتری:  در دوازده سال دور کامل دارد.
فلک زحل:  در سی سال دور کامل دارد.

طب


ویژگی های هر جرم سماوی:

* منسوب به زحل *
به صورت خلاصه ادویه اغبر خاکستر رنگ و یا سیاه خار دار زمخت بدبو که در اراضی و اماکن صلبه مملسه جنوبیه تکون یابند آنچه از آنها در صلاح و نیکویی حال زحل و رجعت و استقامت و شرف آن تکون یابد جهت امراض طحال نافع و آنچه در بدی حال و رجعت و هبوط آن تکون یابد منحوس و مضر باشند و از این کیفیت و خاصیت و اثر آن را دریافت نمایند.

* منسوب به مشتری *
مجملاً ادویه با دهنیت (روغنی) خوش بو و خوش طعم است که گل آنها سرخ یا آسمانگونی و برگ آنها صاف باشد و در مواضع جیده و چرب روییده اند. این مواد برای کبد و بیماری های آن نافع هستند و موجب صاف کردن خون و بهبود جراحت و زخم می شوند.

* منسوب به مریخ *
مجملاً ادویه مایله به حمرت و خشن و خاردار است و آنچه سوزاننده ومحل مناسب رویش آن اماکن یابسه باشد.

* منسوب به شمس *
مجملاً ادویه رسیده خوشبوی لذیذ شیرین و خوش رایحه، گل و برگ آنها سرخ و خصوصاً در مواضع مکشوفه که شعاع آفتاب بدان ها برسد و این مواد مقوی قلب و روح و چشم اند.

* منسوب به زهره *
مجملاً ادویه که طعم آنها شیرین و رایحه آنها خوش و گل و برگ آنها نرم باشد. قوای شهوانیه و امراض زنان و رحم و مذاکیر و امراض بارده رطبه غیر مفرط را نافع اند و زیاده کننده شحم و سمن (چربی) و منی

* منسوب به عطارد *
مجملاً ادویه ایست که برگ آنها غلیظ و نرم و ملایم و آبدار باشد و در زمینهای نمناک و آبدار و در میان آب رویند.


منابع:

1- محمدحسین عقیلی خراسانی، مخزن الادویه ، تصحیح دکتر شمس اردکانی، انتشارات دانشگاه تهران، ص: 89-93
2- اکبر ارزانی، مفرح القلوب، تصحیح اسماعیل ناظم، ص: 223-225

نکته: از دوستان علاقمند و آگاه به علم نجوم خواهشمندیم مطالب مستند و تکمیلی خود (در زمینه موضوع مقاله) را با ذکر منبع به آدرس ایمیل فوق ارسال نمایند.
با سپاس