کندر

  اکرم حاجی زمانی، 

پزشک، پژوهشگر طب ایرانی

با سپاس فراوان از دکتر محمد کمالینژاد، 
مدرس گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
==================================

 

 Olibanum

نام عربی: لبان یا لیبان 

ماهیت:

صمغ درختی خاردار است به بلندی حدود دو متر که برگ و تخم آن شبیه گیاه مورد است و بیشتر در کوهستانها و بویژه در نواحی عمان و یمن میروید و در تابستان صمغ آن را می گیرند.

از میان انواع کندر، نوعی که گرد و رنگ آن سرخ است را کندر ذَکَر گویند و آنچه را که سفید و سست است، اُنثی می نامند. اگر کندر تازه را در کیسه کرده و با حرکت مدور پوسته پوسته کنند آن را «قشار کندر» می گویند و آن چیزی که غیر از پوسته باشد را «دقاق کندر».

چنانچه در منابع طبی آمده، خواص کندر تا بیست سال باقی می ماند و بهترین آن، کندر نرم تازه و خالص است که ظاهر سفید دارد و به راحتی شکسته نمی شود و وقتی آن را می شکنیم داخل آن حالت چسبنده داشته و زرد طلایی باشد. 

علامت خالص بودن کندر آن است که وقتی آن را روی آتش بگیریم زود مشتعل می شود و بوی آن شبیه بوی مصطکی است ولی نوع غیرخالص آن را با صمغ عربی (که خوب شعله ور نمی شود) و صمغ صنوبر  (که دود میکند) مخلوط می کنند. البته نوع قشار را هم با پوست صنوبر یا قشر تنوب مخلوط می کنند.

در طب بیشتر از همه از قشار کندر استفاده می شود که برای استفاده در معاجین آن را در شراب یا عرق رازیانه یا عرق دارچین خیس می کنند و اگر بخواهند در مراهم استفاده کنند، باید در سرکه بخیسانند. (کندر در آب حل نمی شود).

طبیعت:

طبیعت کندر، بنا بر آنچه در کتاب تحفه حکیم مؤمن آمده، در دوّمِ گرم و سوّمِ خشک است.

افعال و قوا در طب سنتی ایران:

- پاک کننده قلب و مغز، بادشکن، حابس خون، مقوی دل و مقوی حافظه است
- صاف کننده صدا و برطرف کننده خفقان،
- اگر با صمغ عربی مصرف شود برطرف کننده بوی بد بینی و تنگی نفس و سرفه مزمن رطوبی،
- اگر با عسل مصرف شود برطرف کننده فراموشی است
- مصرف آن با مویز و آویشن به صورت خوردن یا جویدن، جهت رفع سنگینی زبان 

- خوردن خیسانده آن صبح ناشتا جهت رفع کندذهنی و فراموشی مؤثر است 

- مصرف کندر با شکر جهت رفع ضعف معده و تحلیل بادهای غلیظ و خشک کردن رطوبات و تقویت هضم و جلوگیری از قی و فساد هضم و اسهال چرب و جلوگیری از خونریزی بواسیر مجرّب است. 
- استفاده از کندر به همراه روغن زیتون و عسل جهت تسکین دردهای مفاصل و دردهای سرد مزمن استخوانی و همچنین مصرف آن با روغن کنجد جهت کاهش خشکی مفاصل توصیه شده است.
- مصرف آن به همراه زرده تخم مرغ نیم برشت جهت تقویت میل جنسی و تولید منی مفید است  
- مصرف آن با روغن مورد مانع از ریختن مو می شود.

 

در منابع گیاه شناسی جدید:

کندر (یا) در واقع صمغ خارج شده با ایجاد شکاف در پوست تنه درختی به نام Boswellia carteri از خانواده Burseraceae است. این درخت، درختی برگدار است که در سومالی و قسمتهایی از عربستان سعودی یافت میشود.

برگهای آن به صورت ناهموار و یک در میان روی شاخه ها قرارگرفته اند و گلها، منفرد بوده و روی ساقه های کوتاه قرار دارند. کاسبرگها کوچکو 5 دندانهای و دائمی هستند. جام گل به راحتی جدا میشود و میوه کپسولی است که از سه قسمت مساوی تشکیل شده و در هر قسمت یک دانه قرار دارد. 

Olibanum : صمغ سخت شده درخت است که در هنگام ایجاد شکاف در پوست تنه، خارج شده و در فضای آزاد قرار می گیرد تا سخت شود. نکته قابل توجه آن که صمغ استخراج شده از تنه درخت Boswellia serrata  نیز Olibanum نامیده می شود.

اعمال و فارماکولوژی: 

محتویات: اسانسها 5 تا 9٪ ، رزینها 60٪، و موسیلاژها 20-12٪.

اثرات:
- عصاره صمغ بوسولیا سراتا  اثرات ضد التهابی، تسکینی، کاهش چربی خون
- همچنین گزارش شده است این صمغ، فعالیت ضدبارداری نیز دارد (البته با وجود تعداد زیاد مدل های آزمایشگاهی و تجربی، هنوز مطالعات بالینی کافی وجود ندارد.)

- اثرات ضد آسمی، ضد قارچی، ضد التهابی و ضد سرطانی دارد

- مصرف اولیه بوسولیا سراتا در استئوآرتریت، روماتوئید آرتریت و بیماریهای التهابی روده (کولیت اولسراتیو و کرون) میباشد.

موارد احتیاط و عوارض جانبی:

زیاده روی در مصرف کندر موجب سوختن خلط های خون و بلغم
موجب سردرد در گرم مزاج ها و همچنین
جنون و جذام و برخی بیماریهای پوستی می شود. 

عوارض جانبی شامل سوزش پشت جناغی، تهوع، احساس پری شکم، درد اپیگاستریک، بی اشتهایی و درماتیت می باشد.

باید به بیماران مبتلا به گاستریت توصیه شود این دارو را با احتیاط مصرف کنند. 

مصرف خارجی صمغ میتواند خارش خفیف پوستی ایجاد کند و به لحاظ داخلی یک ضد نفخ خفیف است.

تداخلات دارویی:

مطالعات انسانی انجام نشده است.

میزان مصرف:

در آرتریت 400 میلیگرم، سه بار در روز استفاده میشود و در آسم 300 میلیگرم، سه بار در روز. 

 

منابع:

1)مفردات مخزن الادویه، محمدحسین عقیلی علوی خراسانی، به تصحیح سیدعلی موحد ابطحی، انتشارات حبل المتین، 1385، چاپ اول، جلد چهارم، صص 96-99.

2)PDR for Herbal Medicine, Third edition, Thomson PDR, 2004, Pages 335-337

3) تحفه حکیم مؤمن، محمد مؤمن میرزا محمدخان تنکابنی، انتشارات مصطفوی، 1350.

4)لوح فشرده لغتنامه دهخدا، روایت سوم، انتشارات دانشگاه تهران.